برنج و دستگاه پوست کن برنج

برنج با نام انگلیسی rice و نام علمی OrizaSativa از خانواده(Gramineae) poaceae از قدیمی‌ترین گیاهان زراعی دنیا است. مبدأ پیدایش برنج از کشور‌های هندوستان، چین و تایلند است و در حال حاضر ارقام وحشی آن به فراوانی در هند موجود هستند نزدیک‌ترین برنج وحشی به برنج‌های اصلی امروزی Oryza Fatua است. از 3 هزار سال پیش از میلاد مسیح زراعت برنج به صورت دیم کاری در چین وجود داشته و سپس زراعت فاریاب آن رواج یافته است کتاب عالم آرای عباسی نوشته اسکندر بیک ترکمان که در زمان شاه عباس نگاشته شده بیانگر رواج کلماتی چون پلو و پلا در آن زمان گیلان و مازندران است. ضمناً در ترکیه به برنج پخته پیلا گفته می‌شود. احتمالاً لغت شلتوک از کلمه هندی چلقو گرفته شده است و در خوزستان آن را چلقوک می‌گویند. برنج را در سمنان و نطنز و رنج تلفظ می‌کنند و در افغانستان به آن اوریزه گفته می‌شود.

برنج در تمامی قاره‌های جهان کشت می‌شود و مهم‌ترین تولید کننده‌های آن عبارت است از:

1-آسیا: ویتنام، فیلیپین، هندوستان، تایوان، کامبوج 

2-اروپا: یونان ، مجارستان ، اسپانیا و ایتالیا

3-قاره امریکا: ایالت متحده نیکارا گوئه، اروگوئه، کاستاریکا

4-قاره اقیانوسیه: استرایلا و فیجی

5-آفریقا: نیجریه، تانزاینا، لیبدیا.

وسعت شالیزار‌های جهان به طور تقریبی به قرار زیر است : آسیا 130میلیون هکتار، آمریکای شمالی و مرکزی 2 میلیون هکتار، آمریکای جنوبی 6 میلیون هکتار، آفریقای 5 میلیون هکتار، اروپا نیم میلیون هکتار. جمع کل شالیزار‌های جهان 143 میلیون هکتار است که نزدیک به مساحت کل ایران است: کشاورزان آسیایی 90% سطح زیر کشت و 92% تولید برنج دنیا را در اختیار دارند و چین و هند به تنهایی دارای 50% شالیزار‌های دنیا هستند. در ایران استان‌های گیلان، مازندران، گلستان 80% برنج کشور را تولید می‌کنند و سایر استان‌های برنج خیز عبارتند از: فارس، اصفهان، خوزستان و غیره. سطح زیر کشت برنج در ایران حدود 700 هزار هکتا یعنی کمتر از 1 درصد شالیزار‌های دنیا است که 230 هزار هکتار آن در استان گیلان قرار دارد و 93% این اراضی دارای مالکیت‌های کمتر از 10 هکتار است و میانگین مالکیت شالیزار در گیلان 3هزارهکتار است از کل شالیزار‌های گیلان 40% به کشت ارقام برنج صدری، 35% به برنج‌های پر محصول دانه بلند، 10% به برنج‌های پر محصول دانه کوتاه و 15% به برنج‌های دانه متوسط اقتصاص داده شده اند.

گیاهشناسی برنج

برنج یکی از گیاهان مهم غلات است و دارای جنس و گونه زراعی Sativa است. گیاهی است یکساله و علفی، دارای ریشه‌های افشان، قوی و سطحی که معمولاً در لایه فوقانی خاک و در عمق 20 تا 25 سانتی متری خاک قرار می‌گیرند. ساقه برنج مانند ساقه اکثر غلات توخالی و استوانه ای است. خوشه یا سنبله در انتهای ساقه قرار می‌گیرد و دارای شاخه‌های فرعی با محور ثانویه است روی هر سنبک سه گل وجود دارد که یکی بارور شده و دوتای دیگر عقیم می‌مانند. در دانه برنج پوشینه به دانه‌ها چسبیده و مجموعاً شلتوک نام دارد. گیاه برنج خود گشن بوده و دارای اندکی دگر لقاحی است.

ساختمان فیزیکی شیمیایی و ارزش غذایی برنج

دانه کامل برنج یا شلتوک دارای یک پوسته خارجی است که در داخل این پوسته، برنج قهوه ای قرار دارد که در مرحله تبدیل این، پوسته توسط پوست کن برداشته می‌شود. خارجی‌ترین لایه‌های برنج قهوه‌ای پریکارپ است که دارای ارزش غذایی کم و تا اندازه ای خشن و غیر قابل هضم است در مرحله سفید کردن برداشته می‌شود در زیر این لایه، آلرون قرار دارد که قسمت اعظم ویتامین‌ها، چربی‌ها و موادمعدنی برنج در آن است و لیکن قسمت اعظم دانه برنج را مواد نشاسته‌ای تشکیل می‌دهد.

سطح زیر کشت و تولید برنج در ایران

در اکثر استان‌های کشور برنج کشت می‌شود. ولی مهم‌ترین منطقه کاشت برنج در درجه اول استان‌های گیلان و مازندران هستند که در حدود 80 تا 85 درصد محصول برنج کشور در این دو استان تولید می‌گردد. اصفهان با داشتن 15 تا 18 هزار هکتار زمین زیر کشت برنج و عملکردی بالغ بر 80806 تن شلتوک یکی دیگر از استان‌های تولید کننده برنج ایران محسوب می‌شود.

مراحل کاشت تا برداشت برنج

زمین مورد استفاده برای کشت برنج بصورت غرقابی است و برای جلوگیری از نفوذ بیش از حد آب در زمین، عملیاتی بر روی آن انجام می‌شود. نحوه آماده سازی زمین در مناطق مختلف متفاوت است. در استان‌های شمالی، زمین توسط تیلر و ادوات متصل شوند. آن شخم سطحی خورده و بعد از آبیاری ، تسطیح می‌گردد. 

منابع و مآخذ :

1)پیمان، م- 1382 –گزارش نهایی طرح تحقیقات و بررسی انرژی مصرفی پوست کنی و سفید کردن هر رقم شلتوک رایج استان گیلان – دانشگاه گیلان

2-جهان دیده کودهی، ح – 1378 – پارامتر‌های خشک کردن بر خصوصیات کیفی و شکنندگی برنج دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس

3-حیدری، م -1378 –صنعت تبدیل برنج در ایران و نوسازی آن –مرکز اسناد و مدارک علمی و تحقیقات کشاورزی

4-عسکری اصلی اراده، ع -1377 –بهینه سازی سیستم سفید کن تیغه ای –دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس

5-میرزایی ندوشن، ح – 1381 –ماشین‌های و سیستم‌های تبدیل شلتوک به برنج سفید – مؤسسه تحقیقات برنج